Szkoły zapewniają odpowiednie warunki do realizacji procesów dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych - to jeden z głównych wniosków płynących z ewaluacji zewnętrznych przeprowadzanych w latach 2013-2014. Niepokojące wyniki ewaluacji dotyczą atmosfery w klasach, niskiego wykorzystywania przez szkoły nowych technologii oraz brak umiejętności indywidualizacji procesu edukacyjnego w odniesieniu do każdego ucznia.

System nadzoru ma wspierać szkoły w rozwoju

Od 2009 r. - w ramach systemu nadzoru pedagogicznego i dzięki projektowi systemowemu pod nazwą Program wzmocnienia efektywności systemu nadzoru pedagogicznego i oceny jakości pracy szkoły - jest prowadzona ewaluacja pracy szkół i innych placówek oświatowych.

Celem projektu jest stworzenie systemu nadzoru, który m.in.:

wesprze szkoły i placówki w rozwoju (przez dostarczanie informacji o jakości ich pracy),
umożliwi prowadzenie polityki edukacyjnej (dzięki zapewnieniu wiarygodnych i porównywalnych danych o całym systemie oświatowym)
ułatwi zarządzanie edukacją w Polsce.

Aby ukierunkować dyrektorów i nauczycieli na działania przydatne do poprawiania jakości oraz usprawnić zarządzanie informacją w Polsce sformułowano 12 wymagań, które wyznaczają pożądany stan w systemie oświaty, pokazując jego, uznane za kluczowe, cele i zadania. Poniżej wnioski płynące z ewaluacji zewnętrznej przeprowadzonej w okresie od 1 września 2013 r. do 31 marca 2014 r.

Wymaganie 1: Szkoła lub placówka realizuje koncepcję pracy ukierunkowaną na rozwój uczniów (priorytety zawarte w koncepcji pracy, stosunek uczniów i rodziców do tych priorytetów, udział rodziców i uczniów w przygotowaniu, modyfikacjach i realizacji koncepcji pracy szkoły).

Wnioski: 74% badanych szkół spełnia to wymaganie na poziomie A lub B, przy czym od 2009 roku spadła liczba szkół - z 25% do 12% - które realizują to wymaganie na najwyższym poziomie;

Wśród najczęstszych działań uznawanych w szkołach za główne wartości, na których budowana jest koncepcja pracy, są: bezpieczeństwo i klimat, kształtowanie postaw społecznych oraz patriotyzm.

Jako działania urzeczywistniające przyjętą koncepcję pracy dyrektorzy wskazują dbałość o bazę lokalową i wyposażenie szkoły oraz współpracę ze środowiskiem zewnętrznym szkoły i z rodzicami. Rodzice największą uwagę zwracają na imprezy i uroczystości szkolne oraz akcje charytatywne, a uczniowie wskazują na zajęcia pozalekcyjne oraz konkursy.

Wymaganie 2: Procesy edukacyjne są zorganizowane w sposób sprzyjający uczeniu się (adekwatność metod stosowanych przez nauczycieli do potrzeb uczniów, rozwijanie umiejętności uczenia się wśród uczniów, tworzenie atmosfery sprzyjającej uczeniu się, komunikowanie celów i oczekiwań, motywowanie i wspieranie uczniów przez nauczycieli, informowanie uczniów o ich postępach w sposób, którym pomaga im się uczyć, Wiązanie różnych dziedzin wiedzy i przedmiotów z sobą nawzajem i z rzeczywistością pozaszkolną, wpływ uczniów na przebieg procesu uczenia się, branie przez uczniów odpowiedzialności za proces własnego uczenia się, uczenie się uczniów od siebie nawzajem, stosowanie nowatorskich rozwiązań).

Wnioski: Z ewaluacji wynika, że szkoły dbają o dobry klimat uczenia się, jednakże wraz z kolejnymi etapami edukacyjnymi spada odsetek uczniów, którzy lubią się uczyć i oceniają zaangażowanie nauczycieli jako powszechne. Wyniki badania świadczą o tym, że duża część uczniów nie na wszystkich przedmiotach otrzymuje wsparcie, które pomaga im: powiązać pracę włożoną w uczenie się z wynikami, jakie uzyskują, poddać refleksji to, czego nauczyli się na lekcji, przyjrzeć się własnym postępom w nauce, zanalizować popełniane błędy czy zaplanować własne uczenie się.

W szkołach podstawowych i gimnazjach większość uczniów uważa, że na wszystkich zajęciach są oceniani według ustalonych i jasnych dla nich zasad. W szkołach ponadgimnazjalnych ponad 20% badanych uważa, że dzieje się tak tylko na połowie zajęć lub rzadziej.

Niepokoją dane dotyczące atmosfery w klasach. Wielu uczniów (35% uczniów szkół ponadgimnazjalnych, 37% uczniów szkół podstawowych i 46% uczniów gimnazjów) twierdzi, że w ich otoczeniu są uczniowie lekceważeni przez innych.

Wymaganie 3: Uczniowie nabywają wiadomości i umiejętności określone w podstawie programowej (uwzględnianie informacji o osiągnięciach uczniów z poprzedniego etapu edukacyjnego, realizacja podstawy programowej, monitorowanie i analiza osiągnięć uczniów, przełożenie monitorowania osiągnięć na wzrost efektów kształcenia, odnoszenie przez uczniów sukcesów na dalszych etapach edukacji lub na rynku pracy).

Wnioski: Bardzo wysoki poziom spełnienia tego wymagania - A - ustalony został dla 8% wszystkich badanych (1443) szkół, poziom wysoki B uzyskało 57% szkół. Nauczyciele powszechnie monitorują postępy uczniów. Jednak im wyższy etap kształcenia, tym obserwowano mniej sytuacji, w czasie których uczniowie mogli ocenić skuteczność procesu nauczania i uczenia się.

Nie jest powszechne wsparcie nauczania nowoczesnymi technologiami. W badanych szkołach komputery wykorzystane zostały na 5% zajęć, filmy lub prezentacje na 4%, internet - na 3%.

Wymaganie 4: Uczniowie są aktywni (zaangażowanie uczniów w zajęcia, zachęcanie uczniów przez nauczycieli do podejmowania aktywności, podejmowanie przez uczniów działań na rzecz szkoły, podejmowanie przez uczniów działań na rzecz społeczności lokalnej).

Wnioski: Zdecydowana większość (81,4%) badanych szkół spełnia wymaganie na wysokim B lub bardzo wysokim poziomie A. Najlepiej licea ogólnokształcące.

Nauczyciele najskuteczniej aktywizują uczniów, stosując motywację werbalną i materialną (nagrody) oraz tworząc interesującą ofertę zajęć pozalekcyjnych.

Ponad połowa uczniów inicjuje różne działania, głównie dotyczące integracji społecznej i rozrywki, a działają na rzecz środowiska lokalnego poprzez organizowanie akcji charytatywnych.

Wymaganie 5: Respektowane są normy społeczne (fizyczne i psychiczne bezpieczeństwo uczniów, współpraca uczniów w ramach samorządności uczniowskiej, wpływ wszystkich przedstawicieli szkolnej społeczności na uzgodnienie zasad regulujących funkcjonowanie szkolnej społeczności, analiza i modyfikacje działań wychowawczych podejmowanych w szkole, udział rodziców i uczniów w tych modyfikacjach).

Wnioski: Zdecydowana większość (99,3%) szkół poddanych ewaluacji spełnia wymaganie co najmniej na poziomie podstawowym, w tym 8,60% na poziomie bardzo wysokim (A), 72,60% na wysokim (B). Najwięcej trudności przysporzyło uzgadnianie i przestrzeganie zasad oraz opieranie relacji pomiędzy członkami szkolnej społeczności na wzajemnym szacunku i zaufaniu.

W całym wymaganiu najczęściej niespełniany obszar dotyczy angażowania rodziców i uczniów w modyfikacje systemu oddziaływań wychowawczych.

Przekrojowe spojrzenie na badane obszary z wymagania „Respektowane są normy społeczne” pozwala na sformułowanie wniosku, że tam, gdzie nie prowadzi się analizy i modyfikacji działań wychowawczych, tam pojawiają się zaburzenia bezpieczeństwa ucznia.

Wymaganie 6: Szkoła lub placówka wspomaga rozwój uczniów, uwzględniając ich indywidualną sytuację (rozpoznawanie potrzeb rozwojowych, możliwości psychofizycznych, sposobów uczenia się oraz sytuacji społecznej uczniów, wspieranie uczniów adekwatnie do potrzeb, prowadzenie działań antydyskryminacyjnych, współpraca z PPP i innymi instytucjami świadczącymi poradnictwo i pomoc uczniom, indywidualizacja procesu edukacyjnego, adekwatność wsparcia do potrzeb uczniów i rodziców).

Wnioski: Większość szkół spełniła to wymaganie na wysokim i bardzo wysokim poziomie (A: 7,8%, B: 75%). Najczęściej szkoły nie radzą sobie z indywidualizacją procesu edukacyjnego w odniesieniu do każdego ucznia (14,5% niespełniania). Problem ten dotyczy niemal co trzeciej zasadniczej szkoły zawodowej, 18% liceów i techników.

Rozpoznając indywidualną sytuację ucznia, nauczyciele koncentrują się na możliwościach i zdolnościach oraz osiągnięciach uczniów. Mniejszą uwagę zwracają na potrzeby, oczekiwania i zainteresowania. Może to wskazywać na uprzedmiotowienie ucznia w relacji pedagogicznej.

Wymaganie7: Nauczyciele współpracują w planowaniu i realizowaniu procesów edukacyjnych (współpraca nauczycieli w prowadzeniu procesów edukacyjnych, wspólne ustalanie zmian procesów edukacyjnych przez nauczycieli, wspólne rozwiązywanie problemów, doskonalenie metod i form pracy przez nauczycieli).

Wnioski: Prawie 75% poddanych ewaluacji zewnętrznej szkół spełnia analizowane wymaganie na wysokim poziomie B, a 6,2% szkół na bardzo wysokim poziomie tj. A. Współpraca nauczycieli częściej dotyczy jednak tylko jednorazowych wydarzeń w życiu szkoły niż długofalowych działań związanych z rozwojem szkoły.

Najwięcej trudności sprawia obowiązek wzajemnej pomocy nauczycieli w ewaluacji i doskonaleniu własnej pracy.

Wymaganie 8: Promowana jest wartość edukacji (prowadzenie działań kształtujących klimat sprzyjający uczeniu się uczniów i nauczycieli, promowanie wśród uczniów postawy uczenia się przez całe życie, wykorzystywanie informacji o losach absolwentów, promowanie wartości edukacji w społeczności lokalnej).

Wnioski: Na wszystkich etapach kształcenia dominuje wysoki poziom spełnienia wymagania. Tylko 3 szkoły (1%) nie spełniły podstawowego poziomu tego wymagania. Prawie wszystkie badane szkoły (99%) prowadzą działania kształtujące pozytywny klimat sprzyjający uczeniu się. Uczniowie rozmawiają ze swoimi nauczycielami o sposobach uczenia się, nie boją się zadawać pytań i popełniać błędów, jednakże odsetek uczniów tak twierdzących zmniejsza się wraz z kolejnym, wyższym etapem kształcenia. Ponadto, co czwarty uczeń gimnazjum, a co trzeci uczeń szkoły ponadgimnazjalnej nie jest chwalony (lub bardzo rzadko) za swoje postępy i osiągane sukcesy.

Szkoły prowadzą działania przekonujące uczniów, że nauka jest ważna i powinna trwać nie tylko w szkole, lecz przez całe życie, najczęściej poprzez między innymi uświadamianie tempa zmian na rynku pracy.

Wymaganie 9: Rodzice są partnerami szkoły lub placówki (pozyskiwanie i wykorzystywanie opinii rodziców, współpraca z rodzicami, uczestniczenie rodziców w życiu szkoły, współdecydowanie rodziców o sprawach szkoły, zgłaszanie przez rodziców inicjatyw na rzecz rozwoju szkoły, realizacja przez szkołę inicjatyw rodziców).

Wnioski: Ponad połowa wszystkich badanych szkół (57,4%) spełnia wymaganie na poziomie wysokim i bardzo wysokim (A lub B). Najwięcej trudności sprawia spełnienie wymagania w obszarze „Rodzice wychodzą z inicjatywami na rzecz rozwoju szkoły i uczniów” . Realizacja inicjatyw rodziców dotyczy głównie dwóch typów działań: związanych z wolontariatem i podejmowaniem decyzji przez rodziców.

W największym stopniu, bez względu na typ szkoły, rodzice widzą dla siebie przestrzeń do działania w organizowaniu uroczystości szkolnych, imprez szkolnych i klasowych. Inne obszary aktywności rodziców to przede wszystkim: finansowanie różnych przedsięwzięć, nagród, doposażanie szkoły, organizowanie wycieczek, wyjazdów, współdecydowanie o ofercie szkoły i udział w jej realizacji, świadczenie usług na rzecz szkoły (np. remonty, dowozy uczniów, szycie strojów, pieczenie ciast), uczestniczenie w akcjach charytatywnych, działaniach prospołecznych.

Wymaganie 10: Wykorzystywane są zasoby szkoły lub placówki oraz środowiska na rzecz wzajemnego rozwoju (wzajemne rozpoznawanie i wykorzystywanie zasobów przez szkołę i środowisko lokalne, systematyczna i celowa współpraca z instytucjami i organizacjami środowiska lokalnego, wpływ współpracy z podmiotami środowiska lokalnego na rozwój szkoły i uczniów).

Wnioski: Blisko 93% szkół spełnia to wymaganie na poziomie wysokim (blisko 70% szkół) i bardzo wysokim (około 23% szkół). Do najczęstszych korzyści, jakie zdobywają uczniowie w wyniku współpracy szkoły ze środowiskiem lokalnym, rodzice wskazywali: rozwój własny ucznia, bezpieczeństwo oraz pomoc materialną. Z kolei nauczyciele najczęściej wymieniali: rozwój własny ucznia, pomoc materialną oraz kompetencje społeczne.

Do najczęstszych działań prowadzonych systematycznie przez dyrektorów w ramach współpracy ze środowiskiem należą: pozyskiwanie sprzętu dla szkoły, organizacja wyjazdów i wycieczek szkolnych oraz imprezy środowiskowe.

Pomimo obustronnych deklaracji o wzajemnej współpracy dane nie zawsze potwierdzają systemowość, cykliczność współpracy i umiejętność świadomej kooperacji szkoły (na rzecz zwiększania szans edukacyjnych swoich uczniów) z organizacjami działającymi w środowisku lokalnym.

Wymaganie 11: Szkoła lub placówka, organizując procesy edukacyjne, uwzględnia wnioski z analizy wyników sprawdzianu (wykorzystywanie danych pochodzących z egzaminów zewnętrznych oraz ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej, monitorowanie i ewentualne modyfikowanie działań szkoły, wykorzystywanie wyników zewnętrznych badań, prowadzenie własnych badań na terenie szkoły).

Wnioski: 71% szkół spełniło to wymaganie na dwóch najwyższych poziomach (A i B). Szkoły skupiają się na analizie wyników egzaminów zewnętrznych, a następnie udoskonalają treści słabiej opanowane przez uczniów oraz zwiększają liczbę godzin zajęć nadobowiązkowych. Inne działania to poprawa wyposażenia, realizacja projektów zewnętrznych oraz indywidualizacja procesu uczenia się i motywowania uczniów do nauki we współpracy z ich rodzicami. Formułowane wnioski z prowadzonych analiz rzadko dotyczą doskonalenia pracy nauczycieli.

Wymaganie 12: Zarządzanie szkołą lub placówką służy jej rozwojowi (adekwatność działań zarządczych [wprowadzanych rozwiązań] do podstawowych celów pracy szkoły oraz potrzeb wychowawczych i edukacyjnych, skuteczność działań dyrektora w organizowaniu pracy nauczycieli, organizacja ewaluacji wewnętrznej, wykorzystanie wniosków z nadzoru pedagogicznego do projektowania działań służących rozwojowi szkoły, skuteczność działań dyrektora w inicjowaniu nowatorskich działań, innowacji i eksperymentów, uwzględnienie głosów nauczycieli, pracowników, uczniów i rodziców w procesie podejmowania decyzji, skuteczność działań dyrektora w poszukiwaniu wsparcia na zewnątrz).

Wnioski: Szkoły dobrze poradziły sobie ze spełnieniem wymagania, choć najtrudniejszy do spełnienia dla wszystkich badanych typów szkół był obszar badawczy: „Zarządzanie szkołą lub placówką prowadzi do podejmowania nowatorskich działań, innowacji i eksperymentów”.

Z analizy danych w tym obszarze wynika, że jako działania nowatorskie przyjmuje się w szkołach przede wszystkim wykorzystanie sprzętu multimedialnego i metod aktywizujących, a według wizytatorów obszar ten spełniony jest w 82,6%.

Źródło:

Jakość edukacji, Dane i wnioski z ewaluacji zewnętrznych przeprowadzonych w latach 2013-2014, pod. red. Grzegorza Mazurkiewicza i Anny Gocłowskiej ()
strona internetowa Ministerstwa Edukacji Narodowej.

Opracowanie: Anna Trochimiuk

338Dokument PDF20.08 MB