Zmiany w prawie autorskim - wyjaśnienia MEN dotyczące szkół i przedszkoli

Nowe przepisy zmieniające zasady korzystania przez nauczycieli i uczniów z materiałów chronionych prawami autorskimi wchodzą w życie 20 listopada br. W związku z tym MEN przypomina, w jaki sposób nauczyciele i uczniowie mogą wykorzystywać utwory chronione.

Prawo autorskie pozwala nauczycielom i uczniom na korzystanie z chronionych utworów bezpłatnie i bez konieczności uzyskania jakichkolwiek dodatkowych zgód od twórców lub wydawców na 3 sposoby:

1. dozwolony użytek edukacyjny,
2. prawo cytatu,
3. w ramach imprez szkolnych.

Instytucje oświatowe mogą na potrzeby „zilustrowania treści przekazywanych w celach dydaktycznych” korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz powielać w tym celu rozpowszechnione drobne utwory lub fragmenty większych utworów (art. 27 ustawy o prawie autorskim).

Aby nieodpłatnie i bez obaw wykorzystać utwór w dowolny sposób, należy spełnić podstawowe zasady:

1. Wykorzystanie utworu następuje w ramach działalności instytucji oświatowej, czyli m.in. przez przedszkola publiczne i niepubliczne, szkoły publiczne i niepubliczne, placówki oświatowo-wychowawcze, placówki artystyczne oraz szkolne punkty konsultacyjne prowadzone przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych RP; nie ma przy tym znaczenia ani miejsce działania instytucji, ani pora wykorzystywania utworów.

1. Wykorzystanie utworu następuje w celach dydaktycznych - działalność dydaktyczna to nie tylko nauczanie przedmiotów, lecz także pozostała działalność edukacyjna, np.: wycieczki krajoznawcze, lekcja wychowawcza, zajęcia świetlicowe. Uwagę należy zwrócić na wyświetlanie uczniom filmów czy innych nagrań lub utworów audiowizualnych. Dla oceny, czy odtworzenie utworu audiowizualnego odbywa się w celu dydaktycznym, znaczenie ma rodzaj wyświetlanych filmów (ich tematyka), okoliczności wyświetlania (zajęcia lekcyjne czy pozalekcyjne) oraz wkład nauczyciela w zajęcia, w  ramach których film zostaje wyświetlony.

1. Wykorzystanie utworu następuje na potrzeby zilustrowania przekazywanych treści - korzystanie z utworu musi być tematycznie uzasadnione prowadzoną dydaktyką, pozwala na podniesienie jakości działań edukacyjnych poprzez zastosowanie dodatkowych elementów.

Udostępnianie utworów objętych ochroną może się odbywać w ograniczonej liczbowo grupie osób uczących się lub nauczających, które są zidentyfikowane przez instytucję oświatową. Nauczyciele mogą więc legalnie:

• kopiować,
• skanować,
• wysyłać mailem,
• nagrywać na pendrive’y

Przykłady: dopuszczalne jest rozsyłanie przez nauczycieli elektronicznych kopii utworów za pośrednictwem e-maili, zamkniętych grup dyskusyjnych, zamkniętych forów tematycznych, z użyciem wirtualnych dysków czy z użyciem innych narzędzi.

Nie wszystkie realizowane przez nauczycieli i uczniów zadania mogą zostać uznane za dokonywane w ramach dozwolonego użytku edukacyjnego. Takimi działaniami mogą być np.:

• tworzenie stron internetowych,
• udostępnianie własnej twórczości przez media społecznościowe,
• służące innym celom niż działalność oświatowa lub naukowa.

Zasady cytowania: należy za każdym razem pamiętać o wskazaniu imienia i nazwiska twórcy oraz źródła, z którego cytat pochodzi, w przypadku korzystania np. ze zdjęć opublikowanych na stronach internetowych, konieczne jest podanie adresu strony internetowej i autora zdjęcia.

W ramach dozwolonego użytku wolno nieodpłatnie wykonywać i odtwarzać rozpowszechnione utwory podczas imprez szkolnych, jeżeli nie łączy się to pośrednio lub bezpośrednio z osiąganiem korzyści majątkowych i artyści wykonawcy oraz osoby odtwarzające utwory nie otrzymują wynagrodzenia (art. 31 ust. 2 ustawy o prawie autorskim).

Przykłady: w ramach uroczystości szkolnych można recytować poezję, wystawiać sztuki teatralne, grać na żywo muzykę, śpiewać piosenki, odtwarzać nagrania z płyty, wyświetlać teksty piosenek.

W placówkach oświatowych często pojawiają się wątpliwości, czy dane działanie podlega pod zakres dozwolonego użytku, czy jednak należy wykupić licencję od osób uprawnionych. Szczególnie w przypadku instytucji oświatowych, które organizują dla swoich uczniów pokazy filmowe odbywające się poza zajęciami szkolnymi, częstą praktyką jest zgłaszanie się do nich firm lub organizacji reprezentujących producentów filmowych, które oferują całoroczne licencje na niekomercyjne publiczne odtwarzanie utworów.

Jednak zanim instytucja oświatowa zdecyduje się na podpisanie umowy i zapłatę, powinna zbadać, czy realizowane działania nie podlegają pod dozwolony użytek przewidziany w przepisach ustawy i dopiero na tej podstawie podejmować decyzje dotyczące ewentualnego zakupu licencji.

Źródło:

• Strona internetowa Ministerstwa Edukacji Narodowej (www.men.gov.pl).

Opracowanie: Monika Fidler