Rzecznika Praw Obywatelskich zaniepokoiła interpretacja prawa oświatowego uzależniająca status prawny pełnoletnich uczniów od tego, czy uczeń utrzymuje się samodzielnie czy pozostaje na utrzymaniu rodziców. Zdaniem RPO, różnicowanie sytuacji prawnej ze względu na obowiązek alimentacyjny to różnicowanie ze względu na sytuację finansową, co narusza konstytucyjną gwarancję równości. Rzecznik prosi resort edukacji o zajęcie stanowiska w tej sprawie.

Pełnoletni uczeń na utrzymaniu rodziców ma mieć mniej praw?

W sprawie skierowanej do Rzecznika, Kurator Oświaty, w oparciu o wyjaśnienia Pana Jarosława Zielińskiego, sekretarza stanu MEN (odpowiedź na interpelację poselską Pana Posła Arkadiusza Rybickiego z 6 stycznia 2006 r., interpelacja nr 518), wydał zalecenie dostosowania statutu szkoły do obowiązującego prawa. Kurator uznał, że tylko pełnoletni uczniowie, którzy samodzielnie się utrzymują mogą cieszyć się pełną samodzielnością kształtowania swoich relacji z placówką. W przypadku uczniów pozostających na utrzymaniu rodziców, rodzice powinni mieć zagwarantowaną możliwość wychowywania swojego dziecka, zachowują zatem m. in. prawo uzyskiwania informacji o jego postępach w nauce, nawet bez wiedzy i zgody ucznia.

Pozostawania na utrzymaniu rodziców nie może ograniczać uprawnień obywatelskich

Dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską do osiągnięcia pełnoletniości. Wraz z osiągnięciem 18 roku życia dziecko osiąga pełną zdolność do czynności prawnych (art. 92 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dalej jako: KRiO). Oznacza to, że rodzice tracą prawo reprezentowania go przed organami administracji publicznej (nie mogą dłużej składać oświadczeń woli w imieniu dziecka, o ile nie uzyskają od niego odpowiedniego upoważnienia), nie mogą także wykonywać w jego imieniu żadnych przysługujących mu uprawnień. Zdolność do czynności prawnych może zostać ograniczona wyłącznie orzeczeniem sądu w sytuacji, w której stan zdrowia pełnoletniej osoby nie pozwala jej na samodzielnie prowadzenie swoich spraw (np. ze względu na upośledzenie umysłowe czy chorobę psychiczną). Zdolność do czynności prawnych nie ulega ograniczeniu w sytuacji, w której obywatel, z jakichkolwiek względów, pozostaje na utrzymaniu osoby trzeciej.

Różnicowanie sytuacji prawnej pełnoletnich uczniów godzi w zasadę równości

Należy zauważyć, że zgodnie z art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wszyscy są równi wobec prawa. Różnicowanie sytuacji prawnej obywateli ze względu na nieuzasadnione kryterium jest zatem niedopuszczalne. Osoby pełnoletnie mają prawo swobodnego decydowania o swoim życiu, przysługuje im między innymi prawo ochrony dotyczących ich danych przed nieuprawnioną ingerencją osób trzecich. Prawo to, zgodnie z art. 31 ust. 3 Konstytucji, może zostać ograniczone tylko w drodze ustawy, jeżeli jest to uzasadnione obiektywnymi względami konieczności ochrony innych konstytucyjnych wartości.

Błędna interpretacja przepisów KRiO

Ministerstwo Edukacji Narodowej oraz Kurator Oświaty w powołanych wyżej wyjaśnieniach wskazują, że podstawą zróżnicowania sytuacji prawnej pełnoletnich uczniów jest art. 135 § 2 KRiO. Przepis ten przewiduje, że w stosunku do dzieci obowiązek alimentacyjny może polegać na staraniach o wychowanie uprawnionego. Ponieważ zaś pełnoletnia, ale pozostająca na utrzymaniu rodziców osoba korzysta z nałożonego na rodziców obowiązku alimentacyjnego, rodzice zachowują wobec pełnoletniego dziecka uprawnienia zbliżone do tych, jakie przysługiwały im do osiągnięcia przez nie osiemnastego roku życia. Przedstawiona interpretacja przepisów KRiO nie jest uprawniona.

Obowiązek alimentacyjny pełni przede wszystkim funkcje socjalne i zależy od stanu majątkowego zarówno osoby uprawnionej jak i osoby zobowiązanej. Różnicowanie sytuacji prawnej obywateli ze względu na obowiązek alimentacyjny stanowi zatem w istocie różnicowanie sytuacji prawnej obywateli ze względu na ich sytuację finansową.

Źródło informacji: