Jak przeprowadzić profesjonalną diagnozę problemów szkolno-środowiskowych, wychowawczych i profilaktycznych

Termin „diagnoza” oznacza rozpoznanie jakiegoś stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych na podstawie występujących objawów, w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości. Można wyróżnić kilka etapów diagnozy. Pierwszym etapem jest opis zastanego stanu rzeczy, ustalenie sytuacji wychowawczej w szkole, ustalenie jak największej ilości faktów dotyczących wszystkich aspektów funkcjonowania uczniów/klas/środowiska uczniów.

Kolejny etap diagnozy to zidentyfikowanie problemów szkolnych/środowiskowych/wychowawczych w wyniku podjętych działań rozpoznawczych (diagnoza klasyfikacyjna) oraz poszukiwanie przyczyn zidentyfikowanych problemów, w tym także mających źródło w rodzinach uczniów.

Kolejnym etapem jest diagnoza funkcjonalna, czyli określenie, jaką rolę w funkcjonowaniu uczniów w aspekcie wychowawczym pełnią zdiagnozowane zjawiska, jak one wpływają na zachodzące procesy. Znając czynniki, które doprowadziły do powstania nieprawidłowości w funkcjonowaniu uczniów oraz czynniki sprzyjające pogłębianiu niepożądanego stanu (czynniki ryzyka), trzeba postawić prognozę/przewidzieć jak będzie się rozwijało zdiagnozowane zjawisko (diagnoza prognostyczna).

Ostatnim etapem procesu diagnostycznego jest planowanie odpowiednich działań naprawczych zmierzających do optymalizacji zachowań uczniów (diagnoza ukierunkowująca, prognoza). W tej fazie należy określić, jakie efekty działań korygujących są zamierzone, jakie zmiany w funkcjonowaniu uczniów są oczekiwane, czyli należy określić szczegółowe cele podejmowanych w przyszłości działań naprawczych.

Kolejnym krokiem powinno być dopasowanie odpowiednich środków do realizacji założonych celów, czyli wybór trafnej metody i form pracy wychowawczej/profilaktycznej z uczniami. Pozostaje nieustannie sprawdzać skuteczność podejmowanych działań, a w razie potrzeby wprowadzić korektę/ zmodyfikować plan/ program (diagnoza weryfikująca).

Dla przypomnienia: wg art. 26 ust. 1 i 2 ustawy Prawo oświatowe szkoły oraz placówki realizują program wychowawczo-profilaktyczny obejmujący treści i działania o charakterze:

• wychowawczym skierowane do uczniów oraz
• profilaktycznym skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców.

Program wychowawczo-profilaktyczny opracowuje się na podstawie wyników corocznej diagnozy w zakresie występujących w środowisku szkolnym potrzeb rozwojowych uczniów, w tym czynników chroniących i czynników ryzyka, ze szczególnym uwzględnieniem zagrożeń związanych z używaniem substancji psychotropowych, środków zastępczych oraz nowych substancji psychoaktywnych.