Nauczyciel co do zasady powinien zwrócić dodatek za wysługę lat w zawyżonej wysokości jednak, gdy nie zrobi tego dobrowolnie odzyskanie pieniędzy na drodze sądowej będzie utrudnione. To samo dotyczy pracownika niepedagogicznego mającego status pracownika samorządowego Pracownicy szkoły mają bowiem prawo uważać, że świadczenie wypłacane przez pracodawcę posługującego się wyspecjalizowanymi służbami jest spełniane zasadnie i zgodnie z prawem, a więc nie muszą liczyć się z obowiązkiem jego zwrotu. Jakie są zatem konsekwencje zawyżenia dodatku stażowego w wyniku błędu leżącego po stronie szkoły?

Dodatek za wysługę lat zależy od stażu pracowniczego

Nauczyciel nabywa prawo do dodatku za wysługę lat w wysokości 1% wynagrodzenia zasadniczego za każdy rok pracy, począwszy od 4 roku pracy. Maksymalna wysokość dodatku to 20% wynagrodzenia zasadniczego (art. 33 ust. 1 Karty Nauczyciela). Szczegółowe kwestie związane z ustalaniem prawa do dodatku za wysługę lat reguluje rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy.

Analogiczny status dodatku za wieloletnią pracę

Analogiczny dodatek stażowy przysługuje pracownikom niepedagogicznym (samorządowym). Składnikiem ich wynagrodzenia jest dodatek za wieloletnią pracę. Jest on wypłacany po 5 latach pracy w wysokości wynoszącej 5% miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego. Dodatek za wieloletnią pracę dla pracownika samorządowego wzrasta o 1% za każdy dalszy rok pracy aż do osiągnięcia 20% miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego.

Wysokość dodatku za wysługę lat jest ściśle związana ze długością stażu pracowniczego, do którego zaliczają się okresy zatrudnienia a także inne okresy, jeśli ich uwzględnienie w stażu wynika z odrębnych przepisów.

O zawyżenie dodatku stażowego nietrudno

Prawidłowe ustalenie długości stażu pracowniczego jest więc kluczowe dla wyliczenia odpowiedniej wysokości dodatku za wysługę lat dla nauczyciela jak i dodatku za wieloletnią pracę. Niestety w związku z dość skomplikowanymi i nieprecyzyjnymi przepisami dotyczącymi zaliczania do stażu okresów poprzedniego zatrudnienia (zwłaszcza w przypadku pracy w więcej niż jednej szkole) łatwo tu o błąd. Więcej na ten temat w Portalu Oświatowym.

Przykład Nauczyciel pozostaje w zatrudnieniu w zakładzie pracy A. Jednocześnie od 1 września 2023 r. podjął zatrudnienie w szkole B. Pracownik odpowiadający za płace w szkole B zaliczył temu nauczycielowi do stażu pracowniczego okres zatrudnienia w zakładzie pracy A do 31 sierpnia 2023 r. – w oparciu o zaświadczenie o zatrudnieniu u tego pracodawcy. Był to błąd. Do stażu pracowniczego zalicza się bowiem jedynie okresy poprzedniego zatrudnienia (czyli zatrudnienia zakończonego) z innych zakładów pracy. Nie można zaś wliczyć okresu trwającego.

Sprawy nie ułatwiają też liczne, rozsiane po różnych ustawach przepisy regulujące zaliczanie do stażu okresów niebędących zatrudnieniem.

Przykład Nauczyciel języka angielskiego w przeszłości przez 2 lata prowadził działalność gospodarczą w postaci szkoły językowej. Zatrudniając się w szkole, przedstawił zaświadczenie z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG), z którego wynikał profil i okres prowadzonej działalności gospodarczej. Pracownik działu płac w szkole mylnie zaliczył ten okres do stażu pracowniczego, mimo braku odrębnych przepisów uprawniających do takiego zaliczenia.

Przeczytaj także:

Nadpłata dodatku za wysługę lat to świadczenie nienależne

Co dzieje się w przypadku błędu polegającego na zawyżeniu dodatku za wysługę lat? Omyłkowa wypłata zawyżonego na rzecz nauczyciela, który nie był do niego uprawniony (nie legitymował się odpowiednim stażem pracy) stanowi świadczenie nienależne podlegające zwrotowi na rzecz pracodawcy. Zgodnie z art. 410 § 2 Kodeksu cywilnego świadczenie jest nienależne, jeżeli:

ten, kto je spełnił (czyli szkoła), nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył,
podstawa świadczenia odpadła,
zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo
czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Świadczenie nienależne nie zawsze możliwe do odzyskania

Ja wynika z art. 411 Kodeksu cywilnego, nie można żądać zwrotu świadczenia nienależnego, jeżeli:

spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej;
spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego;
świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu;
świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna.

Co więcej, obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości (czyli wspomnianej nadpłaty dodatku) wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony. Nie dotyczy to przypadku, w którym wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien on był liczyć się z obowiązkiem zwrotu (art. 409 w zw. z art. 410 § 1 Kodeksu cywilnego).

Korekta i zwrot nadpłaty dodatku za wysługę lat – co na to Sąd Najwyższy

W przypadku nadpłaconego wynagrodzenia lub jego poszczególnych składników (w tym także dodatku za wysługę lat dla nauczyciela) obowiązek zwrotu nabiera jednak innego znaczenia. Sięgnijmy tu do orzecznictwa Sądu Najwyższego

Zdaniem sądu „Pracownik ma prawo uważać, że świadczenie wypłacane przez pracodawcę posługującego się wyspecjalizowanymi służbami jest spełniane zasadnie i zgodnie z prawem, a więc nie musi liczyć się z obowiązkiem jego zwrotu (art. 409 KC)” (wyrok Sądu Najwyższego z 7 sierpnia 2001 r., I PKN 408/00). „Aby przypisać pracownikowi obowiązek zwrotu korzyści uzyskanej w postaci wynagrodzenia za pracę (należności z tytułu świadczenia pracy) należy wykazać, że wiedział on, iż pobierając wynagrodzenie za pracę pobiera świadczenie nienależne, a w każdym razie, że nie było jakichkolwiek podstaw faktycznych lub prawnych do tego, aby pracodawca - mając na względzie przepis art. 18 KP - przyznał pracownikowi wynagrodzenie w rozmiarze wyższym niż wynikający z obowiązujących przepisów płacowych” (wyrok Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2001 r., I PKN 511/00).

Z powyższego można wywnioskować, że nauczyciel lub pracownik niepedagogiczny nie ponoszą odpowiedzialności za błędnie ustaloną wysokość dodatku stażowego. Jako osoba z założenia niebędąca specjalistą w zakresie spraw kadrowo-płacowych nie musi on mieć wiedzy na temat tego, które okresy udokumentowane przez niego podlegają zaliczeniu do stażu pracy, od którego zależy wysokość dodatku. Dlatego może on co do zasady uchylić się od obowiązku zwrotu nadpłaty dodatku za wysługę lat lub dodatku za wieloletnią pracę.

Jeśli pracownik szkoły odpowiadający za płace popełni błąd i zawyży dodatek za wysługę lat, to nauczyciel lub pracownik niepedagogiczny może obronić się przed zwrotem tego dodatku, jeśli wykaże, że zużył nadpłatę na cele konsumpcyjne. Szkoła co do zasady nie będzie bowiem w stanie wykazać, że nauczyciel był świadomy nadpłaty dodatku.

Czy pracownik działu płac poniesie konsekwencje za błąd

Brak możliwości odzyskania nadpłaty dodatku stażowego generuje szkodę majątkową dla szkoły. W związku z tym nie jest wykluczone dochodzenie naprawienia tej szkody od pracownika, który ze swojej winy dopuścił się błędu, ustalając wysokość dodatku stażowego. Szkoła może więc zwrócić się do takiego pracownika o zapłatę odszkodowania odpowiadającego wysokości poniesionej szkody, dochodząc go nawet na drodze sądowej. Należy tu jednak liczyć się z pewnymi ograniczeniami. Wysokość odszkodowania żądanego od pracownika szkoły musi odpowiadać poniesionej szkodzie, ale jednocześnie:

nie może przekroczyć poziomu 3-miesięcznego wynagrodzenia pracownika,
musi uwzględniać ewentualne przyczynienie się innych osób do powstania szkody (w tym dyrektora, który jako osoba wykonująca obowiązki pracodawcy powinien nadzorować wywiązywanie się pracowników ze swoich obowiązków).