Jak wskazała w raporcie Najwyższa Izba Kontroli, szkoły nie są odpowiednio przygotowane na zagrożenia wewnętrzne i zewnętrzne. W wielu kontrolowanych w latach 2019-2020 szkołach procedury nie były przygotowane prawidłowo, a personel nie był przeszkolony. Sprawdzamy, jakie wytyczne dla dyrektorów – po kontroli – przedstawiła Izba.

Główne nieprawidłowości – w procedurach bezpieczeństwa

Jak wskazała Izba w najważniejszych ustaleniach z kontroli, nieprawidłowości dotyczyły w głównej mierze procedur. W ponad 90% skontrolowanych przypadkach procedury postępowania obarczone były takimi nieprawidłowościami jak:

niedostosowanie procedur do realiów danej szkoły,
nieuwzględnienie potrzeb niepełnosprawnych w czasie ewakuacji,
brak odpowiednich urządzeń alarmowych,
brak zróżnicowania sygnałów dla określenia typu zagrożenia, a tym samym dla różnego sposobu postępowania.

Dodatkowo poziom praktycznej znajomości zasad postępowania w sytuacji kryzysowej u pracowników szkół był niski, a organy prowadzące nie angażowały się we wprowadzanie procedur bezpieczeństwa ani nie weryfikowały ich wdrożenia.

Najważniejsze to dobrze opracować i opanować procedury

Jak wskazuje NIK – w pierwszej kolejności dyrektorzy i nauczyciele powinni mieć opanowane procedury postępowania. W chwili wystąpienia sytuacji kryzysowej nie ma czasu na ustalanie strategii działania i określanie ról poszczególnych osób. Działania muszą być adekwatne do rodzaju zagrożenia, dlatego procedury powinny być kompleksowe i uwzględniać wszystkie najważniejsze elementy działania dotyczące bezpośredniego reagowania na zdarzenie oraz postępowania po zdarzeniu.

Procedury muszą być opanowane przez pracowników szkół i systematycznie ćwiczone. W 2017 r. w MEN powstał dokument, na którym można się wzorować – zbiór dobrych praktyk i wskazówek do wykorzystania przy opracowywaniu procedur „Bezpieczna szkoła. Zagrożenia i zalecane działania profilaktyczne w zakresie bezpieczeństwa fizycznego i cyfrowego uczniów”.

Najczęściej pojawiające się zagrożenia w szkole

Najczęstszymi przypadkami zagrożeń fizycznych wewnętrznych w szkołach są bójki oraz posiadanie niebezpiecznych narzędzi, np. nóż lub scyzoryk. W takich przypadkach właściwi pracownicy szkoły (dyrektor, psycholog, pedagog, wychowawca) przeprowadzali rozmowy ze sprawcami zagrożeń, a szkoły wzywały ich rodziców. W uzasadnionych przypadkach szkoły zawiadamiały również Policję oraz podejmowały współpracę z sądem rodzinnym.

Z kolei najczęstszymi przypadkami zagrożeń fizycznych zewnętrznych były alarmy o podłożeniu ładunku wybuchowego, groźby ataku chemicznego na szkołę oraz groźby dokonania czynu karalnego wobec uczennic. W takich przypadkach szkoły postępowały zgodnie z procedurami bezpieczeństwa, np. po otrzymaniu informacji o podłożeniu bomby podejmowały współpracę z Policją.

Zastrzeżenia do stanu zabezpieczeń przed zagrożeniami

Zaledwie w kilku kontrolowanych szkołach nie stwierdzono odstępstw od stanu określonego w przepisach. Najczęściej odstępstwa dotyczyły:

przebiegu i oznakowania dróg ewakuacyjnych (przebieg dróg ewakuacyjnych niezgodny z planem, kierunek ewakuacji oznaczony w sposób mało czytelny, drożność drzwi ewakuacyjnych zablokowana, nieoznakowanie docelowych miejsc ewakuacji),
planów ewakuacyjnych (część planów ewakuacyjnych nie była wywieszona lub wisiała w miejscu mało widocznym),
wyposażenia i umiejscowienia apteczek (brak apteczek w części pomieszczeń szkoły, przechowywanie w apteczkach przeterminowanych środków, brak instrukcji udzielania pierwszej pomocy),
zabezpieczenia terenu wokół szkoły (np. brakujące fragmenty ogrodzenia).

Problemem było też wykorzystywanie systemu monitoringu wyłącznie w celach dowodowych, a nie interwencyjnych. Przez co system monitoringu nie mógł być wykorzystywany do zarządzania sytuacją kryzysową - w szczególności w przypadku wdarcia się do budynku szkoły napastnika nie byłoby możliwe śledzenie jego przemieszczenia się, a w sytuacji bójki nie byłaby możliwa natychmiastowa interwencja pracownika szkoły.

Brak wsparcia ze strony organów prowadzących

Żaden z 14 skontrolowanych organów prowadzących nie opracował wytycznych, standardów lub procedur służących zapewnieniu bezpieczeństwa w szkołach oraz nie uczestniczył w przygotowaniu przez szkoły procedur postępowania na wypadek zagrożenia zewnętrznego i wewnętrznego. Te zagrożenia to:

niewystarczające zabezpieczenie budynków szkół przed dostępem osób trzecich,
wymagający poprawy zainstalowany w szkołach system monitoringu wizyjnego,
braki w zabezpieczeniu przeciwpożarowym szkół.

W ocenie NIK dyrektorzy szkół zostali pozostawieni bez potrzebnego wsparcia, co przełożyło się na niską jakość wprowadzonych w szkołach procedur postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia wewnętrznego lub zewnętrznego.

3 ważne wnioski z kontroli dla dyrektorów szkół:
1) Dostosowanie procedur bezpieczeństwa do realiów panujących w szkołach oraz do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, jak również usunięcie z obowiązujących procedur nieprawidłowości dotyczących w szczególności sygnałów alarmowych.
2) Systematyczne prowadzenie ćwiczeń weryfikujących praktyczną znajomość procedur dotyczących zidentyfikowanych zagrożeń.
3) Zapewnienie bieżącej obserwacji obrazu z kamer systemów monitoringu wizyjnego, przynajmniej w czasie przerw lekcyjnych, kiedy ryzyko wystąpienia niepożądanych zdarzeń jest najwyższe.