Najpierw stan nieczynny, potem wypowiedzenie – kiedy stosować przejściową procedurę

Najważniejszą zmianą w przepisach regulujących zasady zwalniania nauczycieli jest modyfikacja instytucji stanu nieczynnego, a także zasad rozwiązywania stosunku pracy z nauczycielami, a co za tym idzie – czasowe wykluczenie stosowania art. 20 Karty Nauczyciela. Zmiana podyktowana jest procesem stopniowego wygaszania gimnazjum kończącego się jego całkowitą eliminacją ze strukturą szkolnictwa, który będzie trwał do końca roku szkolnego 2018/2019. W pierwszej kolejności sprawdźmy, w których szkołach należy zastosować nowe przepisy, a w których dotychczasowe regulacje Karty Nauczyciela.

Zakres zastosowania nowych reguł zwalniania nauczycieli

Największe wątpliwości wzbudza stosowanie nowych przepisów w zespołach szkół. W ocenie autora, bez względu na to, czy są to zespoły podlegające procedurze przekształcenia w samodzielną szkołę (zespół składający się wyłącznie z gimnazjum i jednej z następujących szkół szkoły podstawowej, liceum ogólnokształcącego, technikum, zasadniczej szkoły zawodowej) czy też zespoły w innych konfiguracjach, należy stosować dotychczasowe przepisy. Ustawodawca wskazuje bowiem, że ilekroć w przepisach art. 220 ust. 1 pkt 3 i 4, art. 222 ust. 1, 2 i 4, art. 223, art. 224 ust. 1 i 3, art. 225 ust. 7 pkt 2 oraz art. 228 ust. 2 ustawy Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo oświatowe jest mowa o szkole, należy przez to rozumieć przedszkole, szkołę, placówkę i ich zespoły. Wśród tych przepisów nie wymieniono jednak art. 225 ust. 1 i 12 przewidujących przeniesienie nauczycieli w stan nieczynny i wręczenie wypowiedzenia – co oznacza, że nowe regulacje dotyczą tylko samodzielnych gimnazjów. Interpretację tę potwierdzają również różnego rodzaju wytyczne publikowane na stronach internetowych kuratoriów oświaty.

Istotą nowej regulacji jest zakaz wypowiedzenia stosunku pracy nauczyciela bez uprzedniego poinformowania go o przeniesieniu w stan nieczynny. Jeżeli dyrektor zdecydował, z którym nauczycielem nie można kontynuować zatrudnienia, wówczas w pierwszej kolejności powinien poinformować takiego nauczyciela na piśmie w terminie do dnia 15 maja o przeniesieniu w stan nieczynny.

Przesłanką przeniesienia w stan nieczynny jest brak możliwości dalszego zatrudnienia nauczyciela wynikający ze zmian organizacyjnych powodujących wygaszanie kształcenia w gimnazjum. Okoliczność tę należy wskazać w pisemnej informacji o przeniesieniu w stan nieczynny. Warto również poinformować nauczyciela o skutkach odmowy przejścia w stan nieczynny, a mianowicie o możliwości rozwiązania z nauczycielem stosunku pracy.

Zobacz także: Informacja o przeniesieniu nauczyciela w stan nieczynny w związku z reformą oświaty

Nauczyciel w ciągu 7 dni od otrzymania informacji o przeniesieniu w stan nieczynny może złożyć pisemne oświadczenie o odmowie przejścia w stan nieczynny.  Warto pamiętać, że milczenie nauczyciela jest traktowane jako zgoda na przeniesienie.

Konsekwencją aprobaty nauczyciela jest przeniesienie go w stan nieczynny z początkiem kolejnego roku szkolnego. Stan nieczynny trwa 6 miesięcy i ustaje z końcem lutego albo wcześniej – jeżeli nauczyciel zostanie zatrudniony w innej szkole. W trakcie stanu nieczynnego nauczyciel nie wykonuje pracy, niemniej jednak otrzymuje wynagrodzenie zasadnicze. Nie przysługują mu natomiast dodatki do wynagrodzenia. Nauczyciel będzie miał zaś prawo do innych świadczeń niebędących wynagrodzeniem, takich jak:

• świadczenia z ZFŚS,
• świadczenie urlopowe,
• nagroda jubileuszowa,
• dodatkowe wynagrodzenie roczne,
• dodatek wiejski,
• nauczycielski dodatek mieszkaniowy,
• urlopy.

Niewątpliwie największą zaletą stanu nieczynnego dla pracodawcy jest brak możliwości odwołania się przez nauczyciela do sądu pracy. Przeniesienie w stan nieczynny nie jest bowiem możliwe bez zgody nauczyciela, a jej brak nie skutkuje – jak w przypadku wypowiedzenia zmieniającego – automatycznym rozwiązaniem stosunku pracy.

Innym plusem jest również brak konieczności wypłaty na rzecz nauczyciela jednorazowej odprawy z tytułu rozwiązania stosunku pracy w znacznej kwocie. Nauczyciel przeniesiony w stan nieczynny w momencie wygaśnięcia stosunku pracy po jego upływie nie otrzymuje bowiem odprawy z tytułu rozwiązania stosunku pracy, gdyż stosunek pracy nie rozwiązuje się lecz wygasa. Przyjmuje się, że odprawę zastępuje wynagrodzenie zasadnicze wypłacane w trakcie stanu nieczynnego („odprawa w ratach”).

Przejście w stan nieczynny niesie jednak ze sobą również pewną korzyść dla nauczyciela. Jeżeli nauczyciel wyraził zgodę na przeniesienie w stan nieczynny, wówczas do końca okresu stanu nieczynnego może on skorzystać z prawa pierwszeństwa w zatrudnieniu w innych szkołach i placówkach samorządowych. Takiego uprawnienia nie ma nauczyciel, któremu wypowiedziano stosunek pracy. Czasami też dodatkowe 6 miesięcy zatrudnienia może umożliwić nauczycielowi nabycie prawa do nagrody jubileuszowej czy też osiągnięcie uprawnień emerytalnych lub do świadczenia kompensacyjnego.

Instytucja stanu nieczynnego przewidziana w nowych przepisach istotnie różni się od dotychczasowych regulacji przewidzianych w Karcie Nauczyciela. Sprawdźmy, jakie są to różnice.

Dopiero wyraźna odmowa przejścia w stan nieczynny uprawnia dyrektora do rozwiązania z nauczycielem stosunku pracy. Oświadczenie o wypowiedzeniu stosunku pracy, choć sporządzane w oparciu o odrębną podstawę prawną wygląda podobnie, jak w przypadku wypowiedzenia dokonywanego na podstawie art. 20 Karty Nauczyciela. Należy jednak zwrócić uwagę na następujące nowości:

• konieczność sformułowania nowej przyczynę wypowiedzenia, którą stanowi brak możliwości dalszego zatrudnienia wynikający ze zmian organizacyjnych powodujących wygaszanie kształcenia w gimnazjum w połączeniu z niewyrażeniem zgody przez nauczyciela na przeniesienie w stan nieczynny (w oświadczeniu pracodawcy należy ją doprecyzować i odnieść do aktualnej sytuacji w szkole),
• brak pouczenia o możliwości przejścia w stan nieczynny w terminie 30 dni od dnia otrzymania wypowiedzenia (nauczyciel mógł bowiem przejść w stan nieczynny zanim otrzymał wypowiedzenie – po wręczeniu wypowiedzenia nie ma już takiej możliwości).

Mając na uwadze ostatnie wyroki Sądu Najwyższego (m.in. wyrok  z 13 września 2016 r. I PK 30/16) warto też poinformować nauczyciela o zastosowanych względem niego kryteriach doboru do stanu nieczynnego i wypowiedzenia. Informacja taka powinna znaleźć się w oświadczeniu o wypowiedzeniu bądź zostać przekazana nauczycielowi w inny sposób (nawet ustnie), ale nie później niż w dniu wręczenia mu wypowiedzenia.

Tak jak dotychczas, z uwagi na konieczność upływu 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia, który musi zakończyć się w dniu 31 sierpnia, oświadczenie o wypowiedzeniu musi być złożone najpóźniej w dniu 31 maja. Termin ten powinien być przestrzegany bezwzględnie, gdyż w razie opóźnienia nauczyciel pozostanie w zatrudnieniu przez cały kolejny rok szkolny (wyrok Sądu Najwyższego z 7 grudnia 2016 r. II PK 249/15). Nowe przepisy nie przewidują bowiem możliwości skrócenia okresu wypowiedzenia.

W związku z rozwiązaniem stosunku pracy nauczycielowi należy wypłacić odprawy w następującej wysokości:

1) nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania - w wysokości 6-miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego (ewentualne wcześniejsze ograniczenie zatrudnienia nie obniża wysokości odprawy),
2) nauczyciel zatrudniony na podstawie umowy o pracę - w wysokości zależnej od stażu pracy, wysokości:

• 1-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli był zatrudniony w danym gimnazjum krócej niż 2 lata,
• 2-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli był zatrudniony w danym gimnazjum od 2 do 8 lat,
• 3-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli był zatrudniony w danym gimnazjum ponad 8 lat.

Zobacz także: Wzór wypowiedzenia stosunku pracy w gimnazjum w związku z reformą oświaty

Jak wynika z powyższego, w przepisach przejściowych, które mają obowiązywać w okresie do 31 sierpnia 2019 r. instytucja wypowiedzenia nauczycielskiego stosunku pracy została dość istotnie zmodyfikowana. Sprawdźmy, jakie różnice obowiązują w stosunku do regulacji Karty Nauczyciela.

Żaden przepis prawa nie przewiduje, by dyrektor szkoły miał obowiązek informowania reprezentującej nauczyciela organizacji związkowej o zamiarze i przyczynie przeniesienia w stan nieczynny. Wątpliwości powstają natomiast przy wypowiedzeniu nauczycielskiego stosunku pracy. Dotychczas obowiązek przeprowadzania konsultacji związkowej wynikał z art. 20 ust. 5a Karty Nauczyciela. Jednak jak wiadomo, przepis art. 20 Karty Nauczyciela nie będzie obowiązywał w okresie wdrażania reformy oświaty w gimnazjach i szkołach z klasami dotychczasowego gimnazjum. Tymczasem nowy art. 225 ustawy Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo oświatowe nie przewiduje obowiązku informowania organizacji związkowej o zamiarze i przyczynie wypowiedzenia stosunku pracy nauczyciela. Wydaje się więc, że ustawodawca świadomie wyłączył stosowanie art. 20 Karty Nauczyciela, m.in. w tym celu, aby zwolnić dyrektorów gimnazjum z obowiązku konsultowania intencji wypowiedzenia ze związkami zawodowymi. Jednak niektórzy eksperci twierdzą, że w związku z tym należy stosować art. 38 Kodeksu pracy, który obliguje do informowania organizacji związkowej o zamiarze i przyczynie wypowiedzenia, i gwarantuje organizacji związkowej termin 5 dni na ustosunkowanie się do informacji.

Mając na uwadze występujące wątpliwości warto, by dyrektor działał z daleko posuniętą ostrożnością i w miarę możliwości informował organizację związkową o zamiarze i przyczynie wypowiedzenia stosunku pracy nauczyciela. Dzięki temu nauczyciel nie będzie mógł powołać się na zarzut uchybień formalnych.

Kolejne kontrowersje powstają na tle obowiązywania szczególnej ochrony przed rozwiązaniem stosunku pracy, w szczególności dla:

• członków zarządu organizacji związkowej i osób upoważnionych do jej reprezentowania względem pracodawcy,
• radnych,
• społecznych inspektorów pracy,
• nauczycieli w ciąży i w trakcie urlopu macierzyńskiego oraz rodzicielskiego.

Czy dyrektor może przenieść nauczycieli z wymienionych wyżej grup w stan nieczynny? Jeżeli wyrażą na to zgodę, to nie ma wątpliwości, że tak. Czy natomiast dopuszczalne jest wręczenie im wypowiedzenia? Wszak nowe przepisy nie wyłączają wprost takiej ochrony.

Jednakże należy tu zwrócić uwagę na treść art. 41¹, art. 177 § 4 i art. 182^1g  Kodeksu pracy, zgodnie z którymi w razie likwidacji pracodawcy nie stosuje się przepisów szczególnych dotyczących ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy. Przyjęto, że przepis ten stosuje się nie tylko wtedy, gdy dochodzi do faktycznego i prawnego unicestwienia pracodawcy. Znajduje on zastosowanie już w momencie zarządzenia likwidacji. W ocenie autora tezę tę można odpowiednio zastosować w sytuacji wygaszanych gimnazjów, które przecież podlegają stopniowej likwidacji. Innymi słowy szczególna ochrona stosunku pracy nauczyciela nie obowiązuje w wygaszanych gimnazjach (wyrok Sądu Najwyższego z 25 września 2008 r. II PK 44/08).

Z drugiej strony chroniony nauczyciel, który odwoła się do sądu od wypowiedzenia, może posłużyć się argumentem, że przepis dotyczący likwidacji zakładu pracy następującej w wyniku decyzji pracodawcy, nie może być stosowany do wygaszania (ustawodawca nigdzie nie używa pojęcia „likwidacja”), które przecież następuje z mocy prawa.

Wobec istniejących wątpliwości autor zaleca więc – w miarę możliwości – unikanie rozwiązywania stosunków pracy z nauczycielami podlegającymi z różnych względów szczególnej ochronie stosunków pracy. Decyzje takie będą bowiem wiązać się z pewnym ryzykiem wynikającym z niejasności w nowym stanie prawnym.